„ŚLADAMI JANUSZA KRUPSKIEGO” (2021) 16’

Przedstawiamy jeden z filmów, który został zrealizowany w październiku i listopadzie 2021 roku na Lubelszczyźnie w ramach Lubelskiej Młodzieżowej Akademii Filmowej Młodzi dla Historii zorganizowanej przez Stowarzyszenie Scena Kultury.

Film jest opisem sylwetki Janusza Stanisława Krupskiego – działacza podziemia w PRL, historyka, który skończył w Lublinie technikum, studiował na KUL. Młodzi autorzy tego dojrzałego filmu chcą uczcić 70 rocznicę urodzin pochodzącego z Lublina opozycjonisty. Młodzież z ZSS w Lublinie, w której uczył się Krupski, odwiedza miejsca związane z jego młodością, rozmawia z jego przyjacielem, pokaże powielacz, na którym były drukowane w Lublinie pierwsze numery niezależnego pisma „Spotkania”. Janusz Krupski zginął w katastrofie lotniczej w Smoleńsku.

„NIEPODLEGŁY. OPOWIEŚĆ O JANUSZU KRUPSKIM”

Film dokumentalny – fabularyzowany
Rok produkcji: 2012
Barwny, 53 min
scenariusz i reżyseria: Arkadiusz Gołębiowski i Paweł Nowacki

Po projekcji rozmowa z reżyserami filmu Arkadiuszem Gołębiewskim i Pawłem Nowackim.

„Wolna Polska w Wolnym Świecie. Bez niepodległości narodów Związku Radzieckiego nie odzyskamy i nie utrzymamy własnej niezależności.” – tak pisał, jesienią 1977 roku w pierwszym numerze Niezależnego Pisma Młodych Katolików „Spotkania” Janusz Krupski inicjator ruchu wydawniczego działającego poza zasięgiem PRL-owskiej cenzury. W 1974 roku Janusz Krupski wraz z Bogdanem Borusewiczem i Piotrem Jeglińskim – jako studenci Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego – zdecydowali podjąć walkę z komunistycznym systemem przy pomocy WOLNEGO SŁOWA. Wiosną 1976 roku sprowadzili pierwszy powielacz do kraju.

Fabularyzowana opowieść o Januszu Krupskim, działaczu opozycji demokratycznej w PRL-u, urzędniku państwowym, który zginął tragicznie w katastrofie pod Smoleńskiem. Film w sposób chronologiczny przedstawia drogę życiową Janusza Krupskiego, człowieka niezłomnego, uczciwego, z mocną kartą opozycyjną. Opowiadają o nim przyjaciele, znajomi, dawni działacze opozycyjni. Wielkim atutem filmu jest wykorzystanie nagrania z samym Januszem Krupskim, który mówi o swoich wyborach życiowych i swojej misji służenia ojczyźnie, bo w takiej kategorii postrzegał swoje życie. [TVP]

Reżyseria Paweł Nowacki, Arkadiusz Gołębiewski
Scenariusz Paweł Nowacki, Arkadiusz Gołębiewski
Zdjęcia Michał Bożek, Arkadiusz Gołębiewski, Andrzej Wyrozębski, Adam Palenta

„ROZBITY KAMIEŃ” (2005)

Film dokumentalny
Barwny, 42 min

Zygmunt Błażejewicz od 44 lat mieszka w Ameryce, Tadeusz Cynkin od 1971 r. żyje na emigracji w Szwecji. Obaj sędziwi, już ponad 80-letni, ale nadal pełni życia i energii mężczyźni spotkali się w sierpniu 2004 r. we wsi Sikory na Podlasiu. Nie bez powodu właśnie tam. Los zetknął ich bowiem po raz pierwszy w tym samym miejscu w 1945 r., w znacznie bardziej dramatycznych okolicznościach. Obaj mieli wtedy po dwadzieścia parę lat. Wojna właściwie już się skończyła, ale na ziemiach polskich wciąż było niespokojnie. Ludowa władza z radzieckiego nadania zaprowadzała swoje porządki. Dla jej przeciwników oznaczało to tylko zmianę okupanta: nadal byli prześladowani, ścigani, mordowani. Represjonowano także tych, którzy udzielali im jakiejkolwiek pomocy. Pod wsią Sikory miało dojść do bitwy między oddziałem 5 Brygady Wileńskiej dowodzonej przez por. Zygmunta Błażejewicza i oddziałem 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki, którym dowodził kpt. Tadeusz Cynkin. Znów miała polać się krew, tym razem już nie wroga, ale bratnia. Niełatwo jednak wydać rozkaz strzelania do rodaków. Choć obaj dowódcy stali po przeciwnych stronach barykady, postanowili się porozumieć. Nie mogli uniknąć walki, ale mogli przynajmniej ograniczyć rozmiar strat. Porucznik, który dzięki sprytnej zasadzce był w stanie zdziesiątkować szeregi przeciwnika, wstrzymał swoich żołnierzy. W zamian kapitan Cynkin uprzedził porucznika Błażejewicza, że czeka na radzieckie wsparcie w sile znacznie przeważającej skromne możliwości partyzantów. Zobowiązał się, że gdy dotrą posiłki, skieruje ogień w przeciwnym kierunku, by partyzanci mogli spokojnie się oddalić. Ostatecznie ze 120 partyzantów śmierć poniosło osiemnastu. Aż tylu, ale może tylko tylu. Gdy dalsza walka o niepodległość stała się już niemożliwa, a większość jego oddziału wyginęła, Zygmunt Błażejewicz i jego żona potajemnie opuścili kraj z fałszywymi francuskimi papierami. Najpierw oboje przebywali przez jakiś czas we Francji i Anglii, później wyjechali do Argentyny, by ostatecznie w 1960 r. osiąść w USA. Dopiero po pół wieku pan Zygmunt zdecydował się przyjechać do ojczyzny na to niezwykłe spotkanie. Ludowa ojczyzna niezbyt łaskawie potraktowała też Tadeusza Cynkina, choć zdawało się, że ten obrał „właściwą” postawę. Po 1945 r. był dowódcą 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki, później posłem na Sejm PRL. W latach 60. został jednak zdegradowany i uwięziony. W końcu musiał wyjechać na stałe z kraju. Od czasu, gdy pod koniec lat 80. uzyskał prawo wjazdu do Polski, korzysta z niego tak często, jak to tylko możliwe. Choć to może zaskakujące, po latach dawni przeciwnicy padają sobie w ramiona jak najlepsi przyjaciele. Doskonale pamiętają każdy szczegół wydarzeń sprzed pół wieku. Rozumieją i szanują swoje ówczesne życiowe wybory, świadomi, że jako żołnierze i dowódcy zrobili wszystko, co w tamtej sytuacji zrobić mogli. Dramatycznymi wspomnieniami dzielą się także z mieszkańcami wsi, wyjaśniając okoliczności tamtych wydarzeń i motywy swoich decyzji. Do dziś żyje zresztą jeszcze wielu naocznych świadków ich spotkania i późniejszej bitwy. Dzięki takim spotkaniom historia znów ożywa i to w wyjątkowym, jakże ludzkim wymiarze.

Reżyseria Arkadiusz Gołębiewski
Współpraca reżyserska Konrad Falęcki, Tomasz Falkowski Scenariusz Arkadiusz Gołębiewski, Konrad Falęcki
Muzyka Mateusz Pospieszalski

Arkadiusz Gołębiewski (ur. 12 czerwca 1968 r. w Ciechanowie) – operator, reżyser, producent, scenarzysta filmowy, fotografik, społecznik. Absolwent Wydziału Operatorskiego i Realizacji TV PWSFTViT w Łodzi. Jako reżyser debiutował fabularyzowanym dokumentem „Jam jest Maryse Boticelise” (1998), a jako autor zdjęć – filmem fabularnym „4 w 1” w reżyserii Wenentego Nosula (1999). Twórczość Gołębiewskiego obejmuje przede wszystkim filmy dokumentalne, w których skupia się na powojennej historii Polski. Do dziś wyreżyserował kilkanaście obrazów, m.in. „Życie za życie, Rozbity kamień”, „Dzieci kwatery „Ł”, Tropem wyklętych”, „Inka. Zachowałam się jak trzeba”. Wielu z nich był też autorem zdjęć, scenarzystą i producentem, w tym „Alma Polaca, czyli polska dusza” (2016), który zostanie pokazany 3 kwietnia 2024 r. w Domu Dziennikarza.

Ponadto A. Gołębiewski jest pomysłodawcą, twórcą i dyrektorem Festiwalu Filmów Dokumentalnych „Niepokorni, Niezłomni, Wyklęci” w Gdyni, na którym prezentowane są głównie filmy poruszające tematykę powojennej historii Polski (ostatnio także innych krajów). Pokazują one rolę podziemia i opozycji demokratycznej w walce z komunistycznym reżimem w latach 1944–1989.. W trakcie festiwalu NNW odbywają się nie tylko projekcje filmowe, ale także spotkania i dyskusje ze świadkami historii, naukowcami, twórcami.

Gołębiewski jest też autorem wielu ciekawych projektów, w tym edukacyjnego dla młodych adeptów sztuki filmowej „Nakręć dziadka komórką”, „Młodzi dla historii”, Młodzieżową Akademię Filmową. Powołał też Akademię Filmową Festiwalu NNW w ramach, której realizowane są Warsztaty Scenariuszowe Filmów Fabularnych, a także Pitching Forum.

Został uhonorowany licznymi nagrodami, m.in. Medalem „Pro Patria” (2016), Krzyżem Kawalerskim Odrodzenia Polski (2016), Medalem Stulecia Odzyskanej Niepodległości (2019), Nagrodą im. Jacka Maziarskiego (2019), Złotym Krzyżem Zasługi Węgier (2020), Czeską Nagrodą „Strażnik pamięci” (2020), doroczną Nagrodą Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (2021), Srebrnym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2023); tytułem

Kustosz Pamięci Narodowej IPN (2023), wyróżnieniami: „Strażnik Pamięci” tygodnika „DoRzeczy” i „Człowiek Wolności” tygodnika „Sieci”.

Janusz Krupski współtwórca opozycji demokratycznej lat 70., redaktor naczelny nielegalnego pisma „Spotkania”, zastępca Prezesa IPN, wydawca, kierownik Urzędu d.s. Kombatantów i Osób Represjonowanych. Zginął 10.04.2010 r.

Paweł Nowacki dziennikarz, redaktor, autor programów radiowych i telewizyjnych, dokumentalista. Absolwent KUL (historia sztuki), w PRL działacz opozycji antykomunistycznej. Współtwórca widowisk publicystycznych Studio Otwarte (TVPuls), Warto Rozmawiać (TVP), Jan Pospieszalski: Bliżej (TVPInfo). Współautor dokumentów telewizyjnych: Musimy odzyskać pamięć (1997), Duchem Ciosany (2007), Dies Luctus (2011) oraz cykli dokumentalnych Historia III RP(2008/9) oraz Media III RP (2009).